Secrets and Stories

Gisteren zag ik voor de tweede keer de prachtige documentaire over het bijzondere en zware leven van de Portugese kunstenares Paula Rego, gemaakt door haar zoon. En weer zat ik op het puntje van mijn stoel.
Wat is het dat mij zo ontroert aan haar verhaal, behalve natuurlijk het feit dat haar werk zo'n fantastische uitwerking heeft gehad op de politiek omtrent de legalisering van abortus? In ieder geval was ik al gegrepen door haar toen ze opbiechtte dat ze tijdens de lessen op de academie het liefst stiekem ergens in een hoekje zat te werken vanuit haar eigen fantasie.

Een kunstenares die in haar werk haar persoonlijke ervaring in het leven van alledag, onverbloemd en op een authentieke wijze laat zien. De worsteling van haar met pijn, verdriet, liefde en dood zoals zich dat in haar leven heeft gemanifesteerd spat van haar doeken. Zestig jaar beeldmateriaal geeft inzicht in het leven van een vrouw die dankzij haar werk staande bleef.

Zelf heb ik, god zij dank, een wat minder zware tijd tot nu toe, maar ik herken haar worsteling met het leven wel. Wie niet? Voor mij springen er misschien een aantal zaken extra uit: Verliefd worden op iemand die je heel erg bewondert omdat hij al in een wereldje zit waar jij je heel erg toe voelt aangetrokken, samenleven als kunstenaarsduo met de ups en downs die dat met zich meebrengt omdat er verschillen zijn in het vormgeven van dat leven, en over het bewust kiezen voor kinderen zegt ze ergens bijvoorbeeld: kinderen opvoeden was meer een spel spelen, maar met werken, en dan bedoelt ze hier dus bezig zijn met schilderen, kun je helemaal jezelf zijn. Dit heb ik ook zo ervaren; ik werd zo verliefd op iemand waar ik zo tegenop keek dat ik letterlijk ziek van aanbidding werd, ik leef nu samen met iemand die zo anders is dan ik dat dit soms leidt tot onbegrip en teleurstellingen. Ook was ik soms te lang alleen moeder. Dan hunkerde ik naar mijn werk als kunstenaar. Maar als ik lang ergens aan werkte, voelde ik me schuldig en wilde ik weer een goede moeder zijn. Daar een balans in vinden was lastig.
Tijden van depressie waren ook voor mij altijd tijden dat ik me met kunst niet bezig kon houden omdat de omstandigheden dit niet toelieten. Dat gaf dan een grote frustratie en niet zelden sloeg dat door naar een periode van neerslachtigheid. Het werken/leven als kunstenares was altijd de reddende engel.
In tijden van liefde en geluk kan ik helemaal los gaan en voel ik een enorme persoonlijke vrijheid om te maken. Paula Rego is voor mij een zielsverwante. Met deze documentaire zie ik mijn eigen leven voorbij trekken. Dat ontroert me en tegelijkertijd is het een troost.

Hopelijk  is deze docu nog te zien als je op onderstaande link klikt:
https://www.npo.nl/close-up-paula-rego-secrets-and-stories/25-01-2018/AT_2092697

Speel het spel

Gisteravond, voor we gingen slapen, ontdekten we het programma Winteruur op Canvas gepresenteerd door Wim Helsen. Een komisch en ongemakkelijk begin met een slapende hond op de bank. Sowieso al een ongecompliceerd en relativerend begin waar wij erg gevoelig voor zijn, van wat zou blijken een inspirerend half uurtje.
Maarten Inghels las de tekst Speel het Spel voor. Dat maakte indruk. Vooral de woorden: misluk rustig. Het geeft enorme rust in je leven. Je denkt dat heel veel dingen moeten, en snel en goed en het moet weer tot iets leiden, maar uiteindelijk mislukken we allemaal. Dit is niet zwaarmoedig bedoeld, maar het relativeert wel. Vaak zeg ik tegen mijn man: ja, leuk hoor, maar wat levert het op? Of : ja, maar wat wil je er mee? Of: wat is je verdienmodel?  Maar het mooie is nu juist dat je creëert zonder enig doel. Dat het gaat om de schoonheid van het werk en verder niets. Dus nu ik deze tekst lees en herlees, zie ik die lieve man naast me ineens als kunstenaar in de puurste vorm.
Hoe de tekst mijn kijk op het 'geploeter' van mijn lief ineens verandert; daar staat hij voor zijn tekentafel en bedenkt geniale geometrische patronen. Uren tikken weg. Hij is gelukkig. Wat hou ik van je.

Speel het spel...

Speel het spel. Breng je werk in gevaar. Wees niet de hoofdpersoon. Zoek de confrontatie. Maar doe het onopzettelijk. Vermijd bijbedoelingen. Verzwijg niet. Wees week en sterk. Wees slim, steek je nek uit en veracht de overwinning. Kijk niet toe, bewijs niets, maar blijf met alle tegenwoordigheid van geest open voor tekens. Laat je ogen zien, laat de anderen erin kijken, zorg voor ruimte en beschouw ieder in zijn eigen perspectief. Beslis alleen met hartstocht. Misluk rustig. Neem vooral de tijd en bewandel zijpaden. Laat je afleiden. Neem om het zo te zeggen vakantie. Houdt je niet doof voor geen boom voor geen water. Trek jezelf terug in jezelf als je daar zin in hebt en gun je de zon. Vergeet de mensen in je naaste omgeving, verstevig je banden met onbekenden, buig je over bijzaken, wijk uit naar de verlatenheid, vermoord het noodslotdrama, veracht het ongeluk, analyseer het conflict. Neem je eigen kleur aan tot je in je gelijk staat en het ruisen van de bladeren zoet wordt. Loop stilzwijgend langs de dorpen. Ik volg je.

uit: Peter Handke, Over de dorpen (1981).

Geglazuurde antieke plavuizen

Op Texel is de winter de tijd om te klussen. De afgelopen drie zomers hebben we in ons huisje aan de Burgwal, waar we nu alweer tien jaar wonen, een explosie van kleine vliegjes gehad, die zich met z'n honderden tegelijk verzamelden tegen de ramen. Fantasieën over lijken in verre staat van ontbinding en krioelende nesten van larven onder de houten vloer hielden me uit de slaap.
's Morgens en 's avonds, en vaak ook nog eens tussendoor, probeerde ik ze zo snel mogelijk uit te roeien door ze met de stofzuiger te lijf te gaan, maar na het derde jaar op rij was de maat vol. De zogenaamde Latrinevliegjes huizen vaak onder vloeren waar geen goede ventilatie is, waar het dus vochtig is. Nu was het tijd de houten planken te verwijderen om eens een kijkje te nemen.
In verband met hergebruik wipte mijn man de planken een voor een met grote zorgvuldigheid eruit. Al snel bleek, tot onze grote verrassing, dat er al een betonnen vloer onder zat, dus die vliegjes konden daar onmogelijk zitten. Waar kwamen ze dan vandaan? Nog maar een stukje vloer openhalen. En daar drong het verleden zich ineens aan ons op. Uit de krochten van het fundament, bij een stuk waar vroeger de trap zat, was het niet volgestort met beton en kwam er een prachtig tegelvloertje tevoorschijn. Tussen de houten draagbalken zagen we ze liggen; geglazuurde antieke plavuizen in de kleuren geel, groen en honingbruin. Prachtig! Ook niet de plek waar de vliegjes woonden, maar we haalden hier wel even een stukje historie van ons huis naar boven. Wat gaan we doen met deze vondst? Een beloopbare glazen vloer! Maar dat kost wel wat. En hoe ventileer je dat dan? En hoe isoleer je het gat? Een luik maken? Maar eigenlijk zit het niet op een goede plek in de kamer.
Met pijn in het hart besloten we de plavuizen geheim te houden en met isolatiemateriaal in de watten te leggen. Waar we eerst dachten aan dood en verderf ontdekten we nu de schoonheid en geschiedenis. We laten het verhaal onder de houten vloerdelen van onze woonkamer spreken. Die gelaagdheid maakt dat we nog meer van dit huisje houden. Als je heel stil bent kun je de vorige bewoners horen, worden de kolen door het luik gestort, lopen kinderen de trap op, waaronder in de kelderkast de weckpotten staan.
Bijna waren we de kleine vliegende monstertjes vergeten. Die kwamen kennelijk helemaal niet uit de kruipruimte. De enige mogelijkheid was dat ze iedere zomer uit de holle ruimte tussen de gipsplaten en de steenwol door kieren achter de vensterbank te voorschijn kwamen. Dat was goed te verhelpen en scheelde weken werk. Gewapend met purschuim, afdichtingskit, aluminium tape en isolatiemateriaal van de beste soort werd de oorzaak van het kwaad bestreden.
Tenminste, daar gaan we vanuit.

Over een gejutte condoom en andere zaken

Terwijl ik bezig ben met het witten van de afdeling geometrie hoor ik de deur van Museum Galerie RAT opengaan. Het is mijn anonieme jutter, die voor mij het strand bij Paal 9 altijd afstruint op zoek naar hout en plastic uit de zee.
"Zo, zegt hij als hij me ziet in overall met de nodige verfspetters, jij bent lekker bezig". Dit beaam ik en ik vertel hem dat we bezig zijn van het voormalig magazijn nu de afdeling geometrie te maken.
"Heb je weer wat moois gevonden", vraag ik nieuwsgierig. "Ach ja, kijk dit vond ik nog wel aardig en hij overhandigt mij een grote zwarte rol van kunststof met gele bovenkant. Ik zie er meteen een mooie sokkel in voor een nog te maken sculptuur. "Kijk, en ik heb nog wat bijzondere vondsten. Ik dacht als je nu eens een rariteitenkabinet maakt. Dan maak je bijvoorbeeld zo'n kastje, en hij wijst naar een vitrine, waarachter zich een reliëf bevindt, en je doet er allemaal van die geinige gekke dingetjes in van het strand." Hij haalt uit een plastic broodzak een poppengymschoentje: "Dit bijvoorbeeld, of dit, en hij haalt een tubetje tevoorschijn.""Oh, was dat om je haar te verven?"vraag ik. "Nou, zegt hij, dat denk ik niet, want er staat op dat je het rectaal moet inbrengen". Ik lees Diazepam Apotex Rektiole (oplossing voor rectaal gebruik) 10 mg. "Oh, haha, nee, inderdaad, dat lijkt me geen shampoo. "Ik vond ook nog een condoom, maar ik dacht dat jij daar niet zoveel mee kunt, zegt hij. Als je nu al die gekke dingetjes achter glas doet dan is dat toch grappig om naar te kijken!" Ik vraag: "Waarom maak je dat zelf niet?" "Nee, ik ga nu eerst onder het mes voor een nieuwe heup, dus als je me de komende tijd niet meer ziet, weet je waarom." "Mooi is dat, zeg ik, wat moet ik nu, als mijn personeel voor een paar maanden afhaakt!?" Hij lacht besmuikt. Ik probeer een bemoedigende wending aan het gesprek te geven: "Een nieuwe heup is tegenwoordig een routinekwestie, voor je het weet is het achter de rug en ren je weer over het strand... "Dat dacht ik ook altijd, maar als het jezelf betreft..."Moet je eigenlijk nog lang revalideren?"vraag ik. "Ik ben zo'n twee maanden uit de running, zegt hij. Ik heb thuis ook nog een heleboel doppen en aanstekers van het strand, ik ga ze een keer tellen en dan weet je hoe vaak ik gebukt heb op het strand. En dan nog de keren dat je bukt voor niets. Dat zal ongeveer 20% zijn heb ik berekend. Ja, dat is toch leuk om eens uit te rekenen." Hij vraagt of ik nog iets aan de doppen en aanstekers heb, anders brengt hij ze naar Kaap Skil voor de kinderworkshops daar. Ik zeg dat ik goed in de doppen en aanstekers zit en alleen nog maar belangstelling heb voor de bijzondere exemplaren; versleten, mooi kapot, en/of mooi gebleekt door de zon. "Dat dacht ik al", zei hij lachend, want hij weet onderhand wel waar ik voor ga. Ik bedank hem voor de buit en wens hem sterkte met de operatie.